Sự phát triển kỹ năng của trẻ sơ sinh không chỉ là quá trình tự nhiên mà còn bị ảnh hưởng bởi sự tương tác và hỗ trợ của gia đình và môi trường xung quanh. Trong bài viết này, sẽ chia sẻ những thông tin giúp bạn có thể đồng hành và giúp con hoàn thiện, nâng cao kỹ năng vượt trội hơn.
1. Những kỹ năng đã có ngay sau khi trẻ sinh ra
Ngay sau khi sinh ra, trẻ sơ sinh đã có những kỹ năng cơ bản để tồn tại và giao tiếp với thế giới xung quanh, như:
Mút và nuốt
Đây là kỹ năng quan trọng nhất của trẻ sơ sinh, giúp trẻ có thể bú sữa mẹ hoặc bú bình và nuốt được thức ăn. Kỹ năng này cũng liên quan đến kỹ năng hít thở và phát âm.
Thính giác
Trẻ sơ sinh có thể nghe được âm thanh từ khi còn trong bụng mẹ. Trẻ có thể phân biệt được giọng nói của mẹ và người thân với những âm thanh khác và cũng có thể phản ứng lại khi nghe được tiếng động to hoặc yêu cầu của người lớn.
Thị giác
Trẻ sơ sinh có thể nhìn được vật cách mặt khoảng 20 – 30 cm. Trẻ có thể theo dõi được đồ vật di chuyển và nhận diện được hình dạng và ánh sáng nhưng đều chỉ nhìn khá mờ.
Lúc mới sinh, trẻ chỉ có thể phân biệt được màu sắc của sự vật xung quanh bằng màu đen, trắng và màu độ xám.
Xúc giác
Trẻ sơ sinh rất nhạy cảm với xúc giác. Trẻ có thể cảm nhận được sự vuốt ve, ôm ấp, âu yếm của người lớn; nhiệt độ, độ ẩm, đau đớn và khó chịu.
Vị giác
Vị giác của trẻ đã hình thành từ khi còn ở trong bụng mẹ. Sau khi sinh ra, trẻ sơ sinh có thể phân biệt được vị ngọt, chua, đắng và mặn. Trẻ thường thích vị ngọt hơn các vị khác.
Khứu giác
Trẻ sơ sinh có khả năng ngửi rất tốt. Trẻ có thể nhận biết được mùi của mẹ và của sữa mẹ và cũng có thể phản ứng lại khi ngửi được mùi hôi, khó chịu hoặc mùi lạ.
Khóc
Đây là kỹ năng giao tiếp đầu tiên của trẻ sơ sinh. Trẻ khóc để bày tỏ nhu cầu, cảm xúc và tình trạng của mình. Trẻ có thể khóc vì đói, ướt, lạnh, đau, sợ, buồn hoặc cần sự chú ý của người lớn.
Vận động
Trẻ sơ sinh có thể vận động được các chi và các khớp của mình. Trẻ có thể nắm chặt tay, giơ chân, quay đầu, co duỗi cơ và những phản xạ bẩm sinh như phản xạ bú, phản xạ bám,…
2. Những kỹ năng sẽ được phát triển khi trẻ lớn lên (0 – 12 tháng)
Sự phát triển kỹ năng của trẻ sơ sinh bắt đầu xuất hiện từ 0 – 12 tháng tuổi. Trẻ có thể thực hiện được một số kỹ năng khác liên quan đến các giác quan, khả năng giao tiếp và các kỹ năng khác.
Các giác quan
– Thị giác
Trẻ bắt đầu nhìn rõ hơn, tầm nhìn xa hơn và bắt đầu phân biệt được một số màu sắc cơ bản.
Trẻ bắt đầu nhìn được các vật đang chuyển động cách 1m và bắt đầu phân biệt được các màu như đỏ, xanh dương, xanh lá. Đồng thời, trẻ đã có thể nhận biết, nhớ được khuôn mặt của cha mẹ.
– Thính giác
Trẻ bắt đầu biết tìm kiế m nguồn phát ra âm thanh và cố gắng bắt chước âm thanh đó. Càng lớn thêm vài tháng, con có thể nói những từ bập bẹ và phản ứng với sự thay đổi trong giọng nói và cũng có thể đáp lại tên của chính mình.
– Khứu giác
Sau sinh, khứu giác của trẻ sơ sinh tiếp tục phát triển. Trẻ cảm thấy thoải mái khi ngửi thấy mùi sữa và mùi đặc trưng trên cơ thể mẹ.
Dần dần, con bắt đầu phân biệt được mùi giữa người quen, người lạ và bắt đầu ngửi được mùi thơm của món ăn.
– Xúc giác
Con bắt đầu thích cảm giác được bố mẹ chạm vào và chạm cằm của bố mẹ. Lúc này, lưỡi, môi và miệng của trẻ rất nhạy cảm. Trẻ sử dụng chúng để cảm nhận về các vật dụng xung quanh.
Trẻ không tự nhặt đồ chơi nhưng thích thú khi được cầm trên tay và có khả năng phân biệt được các vật dụng cứng và mềm.
– Vị giác
Từ lúc bắt đầu con chỉ cảm nhận được các vị mặn, ngọt, cay, đắng thông qua nước ối của mẹ. Sau đó, con bắt đầu có thể ngửi thấy mùi sữa, thậm chí là sự khác biệt giữa sữa mẹ và các bà mẹ khác.
Càng lớn, lưỡi của con càng phát triển hoàn thiện, con bắt đầu dùng lưỡi để ngậm đồ chơi hoặc chăn gối. Điều này khẳng định sự tò mò của trẻ trong việc cảm nhận mùi vị từ các vật dụng xung quanh.
Giao tiếp
Trẻ sẽ có thể giao tiếp tốt hơn với người lớn và trẻ em khác. Trẻ sẽ có thể bắt chước âm thanh, nói tiếng mẹ đẻ và hiểu được ý nghĩa của một số từ đơn giản; có thể biểu lộ cảm xúc bằng cách cười, khóc, gào thét hoặc làm ra những biểu cảm khuôn mặt.
Kỹ năng vận động
Trong giai đoạn này, trẻ có kỹ năng vận động tốt hơn. Cụ thể:
– Kỹ năng vận động tinh
Khả năng điều khiển các cơ nhỏ và các chi nhỏ như tay, ngón tay, mắt… như nắm chặt và buông đồ vật; chuyển đồ vật từ tay này sang tay kia; chỉ vào đồ vật; bắt chước các hành động của người lớn như vỗ tay, làm máy bay; ăn dặm bằng tay; xé giấy; xếp chồng các khối; viết vời…
– Kỹ năng vận động thô
Khả năng điều khiển các cơ lớn và các chi lớn như chân, tay, lưng… như: nâng đầu và ngực khi nằm sấp; lật từ nằm sấp sang nằm ngửa và ngược lại; bò; ngồi; đứng; đi; leo cầu thang; chạy; nhảy…
Kỹ năng nhận thức
Trong giai đoạn này, trẻ bắt đầu có thể nhận biết được tên gọi và chức năng của các đồ vật quen thuộc; nhận biết được về màu sắc, hình dạng, kích thước, trọng lượng của các đồ vật; nhận biết về thời gian như sáng – chiều,…
Kỹ năng xã hội – cảm xúc
Trẻ bắt đầu có thể giao tiếp và tương tác tốt hơn với người khác.
Trong giai đoạn này, trẻ có thể: bắt chước và chơi đùa với người lớn và trẻ em khác; thể hiện sự tò mò và ham học hỏi khi gặp điều mới lạ; thể hiện được cảm xúc như vui, buồn, mừng, giận,…
3. Những dấu hiệu trẻ cần sự hỗ trợ để phát triển
Mỗi trẻ sơ sinh có một tốc độ phát triển riêng. Tuy nhiên, có những dấu hiệu cho thấy trẻ có thể gặp vấn đề trong quá trình phát triển kỹ năng.
Nếu bạn phát hiện ra những dấu hiệu sau, bạn nên liên hệ với bác sĩ hoặc chuyên gia để có những hỗ trợ trẻ phát triển kịp thời.
Dấu hiệu thể chất
– Những dấu hiệu nhận biết
- Trẻ không có phản xạ bú, nuốt hoặc hít thở;
- Trẻ không tăng cân hoặc tăng cân quá nhanh;
- Trẻ không có phản ứng khi nghe tiếng động hoặc nhìn thấy ánh sáng; trẻ không có phản xạ bám, bú, đi bộ;
- Trẻ không lật, bò, ngồi, đứng, đi theo độ tuổi;
- Trẻ có dấu hiệu bệnh lý như co giật, liệt nửa người, mắt lệch, mắt đổ lệ…
– Cách hỗ trợ trẻ
Để có thể hỗ trợ con:
- Các mẹ có thể đưa trẻ đến khám bác sĩ để xác định nguyên nhân và điều trị kịp thời;
- Tạo cho trẻ một môi trường sống lành mạnh và an toàn (dinh dưỡng cân bằng, giấc ngủ đủ, vệ sinh sạch sẽ…).
- Bố mẹ hãy khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể dục thể thao phù hợp với lứa tuổi và khả năng của trẻ;
- Hướng dẫn và giúp đỡ trẻ tập luyện các kỹ năng cơ bản về cảm giác và vận động, chẳng hạn như nhìn, nghe, nói, ăn uống, mặc quần áo…
Dấu hiệu hành vi
– Những dấu hiệu nhận biết
- Trẻ không khóc khi cần sự chú ý hoặc khi gặp khó khăn;
- Trẻ khóc quá nhiều hoặc quá ít;
- Trẻ không chịu chơi với đồ chơi hoặc người khác;
- Trẻ không bắt chước hoặc chơi đùa với người lớn hoặc trẻ em khác;
- Trẻ có những hành vi tự hại như cắn móng tay, cào da, đánh đầu vào tường…
– Cách hỗ trợ trẻ
Khi phát hiện các dấu hiệu kể trên, các mẹ nên đưa các bé đến gặp chuyên gia tâm lý nếu cần thiết để được tư vấn và can thiệp sớm; mẹ nên tạo cho trẻ một lịch trình sinh hoạt ổn định và dễ dàng theo dõi.
Bố mẹ cũng có thể đặt ra các quy tắc và giới hạn rõ ràng để con tuân theo. Hãy giải thích cho trẻ biết nguyên nhân và hậu quả của các hành vi của trẻ, và giúp trẻ tìm ra các cách giải quyết vấn đề một cách lịch sự và hiệu quả
Bố mẹ cũng nên khuyến khích trẻ thể hiện cảm xúc của mình một cách phù hợp và xây dựng lòng tự trọng và tự tin cho trẻ.
Dấu hiệu cảm xúc và giao tiếp
– Những dấu hiệu nhận biết
- Trẻ không cười khi được vuốt ve hoặc nói chuyện;
- Trẻ không nhìn vào mắt hoặc quay mặt đi khi giao tiếp;
- Trẻ không nói tiếng mẹ đẻ hoặc nói ít hơn so với độ tuổi;
- Trẻ không hiểu được ý nghĩa của các từ đơn giản hoặc các chỉ dẫn đơn giản;
- Trẻ không biểu lộ cảm xúc phù hợp với tình huống hoặc không nhận diện được cảm xúc của người khác.
– Cách hỗ trợ trẻ
Để hỗ trợ con phát triển mẹ nên tạo cho trẻ nhiều cơ hội để giao tiếp với người khác trong các tình huống khác nhau (chẳng hạn như ở nhà, ở trường, ở công viên…).
- Bố mẹ nên nói chuyện với trẻ thường xuyên và lắng nghe ý kiến của trẻ một cách tôn trọng.
- Mẹ có thể giúp trẻ phát triển từ vựng và kỹ năng ngôn ngữ bằng cách đọc sách, xem phim, chơi trò chơi có liên quan
- Giúp trẻ nhận biết và đặt tên cho các cảm xúc của mình và người khác, và dạy trẻ các kỹ năng ứng phó với cảm xúc một cách lành mạnh và tích cực.
- Nếu trẻ có các dấu hiệu trở nặng, mẹ phải đưa trẻ đến gặp chuyên gia về ngôn ngữ hoặc tâm lý để được đánh giá và hướng dẫn sớm.
Sự phát triển kỹ năng sơ sinh là nền tảng cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Giai đoạn này quyết định khả năng và chất lượng cuộc sống của trẻ sau này. Vì vậy, ba mẹ hãy chú ý đến những dấu hiệu quan trọng trong sự phát triển kỹ năng của trẻ sơ sinh và hỗ trợ con vượt qua các thử thách trong hành trình lớn khôn nhé.
